Zanim zaczniemy – oto Hebrydy Zewnętrzne:
Część I
Jest inny świat…
W XXI wieku transport drogowy rzadko już jest taką „romantyczną przygodą” jaką potrafił być jeszcze ćwierć wieku temu. Rynek zdominowany przez wielkie firmy, ruch ciężarówek prawie całkowicie wypchnięty na autostrady i coraz mniej miejsca człowieka – dziś najważniejsze jest nakarmienie arkuszy w Excelu w taki sposób, aby kolorowe słupki zadowoliły siedzących w przeszklonych biurach menadżerów, którzy sami nigdy nie zakosztowali życia za kółkiem ciężarówki. Jednocześnie, jak widać chociażby na forach internetowych, niejeden kierowca starszej daty z utęsknieniem wspomina czasy, w których swoim polskim Jelczem czy brytyjskim Albionem jechali po przygodę.
Dziś niestety zarówno Jelcz, jak i Albion zniknęły ze świata transportu: Jelcz produkuje specjalistyczne ciężarówki dla wojska, a w fabryce Albiona w Scotstoun, dzielnicy Glasgow, produkowane są podzespoły do ciężarówek innych marek. Jeśli ktoś jednak chce poczuć smak tego, jak rzeczy wyglądały kiedyś, zamiast zaglądać do fabryki, w której z historii pozostał jedynie staroświecki szyld, powinien zajrzeć na drugą stronę ulicy. Tam, na końcu magazynu meblarskiego, znajduje się wąski tunel prowadzący do innego świata. Jedynym wskaźnikiem tego, co czeka nas po drugiej stronie tej króliczej nory, jest niewielka tabliczka z napisem „Hebrides Haulage – enter here”. I tak po tym, jak znowu wynurzymy się na światło ciepłego jesiennego słońca, będziemy już w innym świecie. Przed starym ceglanym magazynem znajduje się betonowy plac z zardzewiałym słupem z latarnią. Na placu prawdopodobnie stać będzie kilka ciężarówek i przyczep – z jednych towar będzie ściągany, inne będą właśnie ładowane. I to jak ładowane – będzie to widok, który dzisiaj obserwuje się raczej na filmach dokumentalnych z Azji, Afryki czy Ameryki Południowej.
„My lorry goes over the ocean”
Witamy w wyjątkowym świecie niszowego transportu. Jak nazwa firmy wskazuje, Hebrides Haulage zajmuje się transportem na łańcuch niewielkich szkockich wysp położonych na Atlantyku, po polsku zwanych Hebrydami. Na wyspach tych mieszka niecałe 30 000 ludzi, którzy poza największym (i jedynym) miastem, ośmiotysięcznym Stornoway, rozrzuceni są po archipelagu, który na południu zaczyna się wysepką Vatersay połączoną groblą z większą od niej wyspą Barra, a na północy kończy spektakularnymi klifami, na których stoi latarnia morska Butt of Lewis. W linii prostej od Vatersay po przylądek Butt of Lewis jest niewiele więcej niż 200 km, które pokonać można dzięki łączącym niektóre wyspy kamiennym groblom oraz kursującym przez szersze cieśniny (oraz na Skye i główny ląd Szkocji) promami. Nie jest łatwo tam dojechać – trasa z Glasgow na północną część archipelagu to ok. 6 godzin jazdy ciężarówką do przystani promowych w Uig czy Ullapool, a stamtąd jeszcze blisko dwugodzinny rejs. Na południową – trzygodzinna jazda do Oban, skąd odpływają płynące od 5 do 7 godzin promy na Barrę i South Uist. W każdym przypadku na trasę w jedną stronę trzeba przeznaczyć cały dzień. Dlatego też większość firm jest szczęśliwa, że może zlecić transport specjalistycznemu przewoźnikowi.
Z drugiej jednak strony pamiętajmy o tym, że mieszka tam mniej ludzi niż w Dzierżoniowie, a utrzymują się oni głównie z morza, wypasu owiec i turystyki. Produkowany tam też jest słynny materiał Harris Tweed. Nie istnieje tam za to przemysł ani handel na wielką skalę i dlatego Hebrides Haulage częściej ma do czynienia z transportem towaru na sztuki niż na palety, nie mówiąc już o ładunkach całopojazdowych. Efektem tego jest fakt, że magazyn zawalony jest towarem o niemalże wszelkich kształtach i rozmiarach. Od niewielkich przesyłek (bo na wyspy nie jeżdżą nawet kurierzy tak wielkich film jak TNT), poprzez pojedyncze pudełka, beczki z piwem, pralki, lodówki, meble, niewielkie palety z kilkunastoma pudełkami, rolki dywanów i maszyny rolnicze, aż po materiały budowlane, betonowe prefabrykaty, pojazdy i łodzie. Dlatego też załadunek ciężarówki to wyższa szkoła jazdy.
Tetris
Graliście kiedyś w Tetris? Wyobraźcie sobie, że wasza praca polega na graniu w Tetris, tylko w pięciu wymiarach. Poza dopasowaniem do siebie kształtów poszczególnych przedmiotów – nie tylko w pionie, ale i w poziomie – musicie brać pod uwagę prawidłowe rozłożenie mas, aby nie przeciążyć poszczególnych osi. A dodatkowo należy wziąć pod uwagę, że nie każdy ładunek może wylądować „pod spodem”. Dodatkowo ze względu na specyfikę rynku, pojemność samochodu musi zostać wykorzystana maksymalnie i po załadowaniu większych przedmiotów, pomniejsze paczki wtykane są w każdą szczelinę. A to dlatego, że w stosunku do „zwykłej” firmy transportowej, Hebrides Haulage stawić musi czoła znacznie wyższym kosztom niż np. ciężarówka śmigająca po niemieckich autostradach.
Otóż wyspy importują niemalże wszystko, eksportują jednak głównie ryby i owoce morza. Dlatego o ile chłodnie mogą jeszcze liczyć na ładunki w obie strony, w zwyczajnym transporcie poza zwrotami pustych beczek po piwie i starych sprzętów domowych do recyklingu, ładunki powrotne zdarzają się sporadycznie. A tymczasem dystanse do pokonania są niemałe a ciężarówki często dokonują pustych przebiegów. Z racji tego, że ładunki bywają naprawdę różnych rozmiarów, nie jest także niczym nadzwyczajnym, że 26 tonowa ciężarówka przejeżdża kilkadziesiąt kilometrów tylko po to, aby dostarczyć komuś niewielką paczkę. Ponieważ za miejsce na promie płaci się między innymi „od metra”, firma może zaoszczędzić nieco na pustych powrotach jeśli w trasę wyśle ciężarówkę z otwartą przyczepą. Te skrojone na miarę platformy przystosowane są do tego, aby załadować je na pakę ciężarówki przy pomocy wózków widłowych. To pozwala uniknąć opłaty za „puste metry”.
Niesie to jednak za sobą kolejne utrudnienie: załadowanie towaru na otwartą przyczepę i zabezpieczenie go – tak przeciwko szkockiej kapryśnej pogodzie, jak i przed przesunięciem się podczas jazdy wąskimi, krętymi drogami – to kawał odpowiedzialnej roboty. Z pewnością widok niekształtnej masy przykrytej powiązaną sznurkami plandeką przysporzyłby o bicie serca niejednego inspektora ITD czy BAG, ale, choć być może ten sposób załadunku nie spełnia wyśrubowanych norm ISO, przez dekady działalności firmy udowodniono, że przy umiejętnym umocowaniu towaru jest to całkiem bezpieczne.
Stary dowcip mówi, że dla Szkotów ładna pogoda to wtedy, kiedy deszcz pada pionowo. Jest to oczywiście duża przesada, jednak nie znaczy to, że kapryśna aura nie potrafi przysporzyć firmie transportowej kłopotów. Szczególnie jesienią i wiosną, kiedy wyspy smagane są sztormami, opóźnienia czy odwoływanie kursów promów nie są niczym nadzwyczajnym. A nie mówimy tu o przeprawie przez kanał La Manche, gdzie wchodzące i wychodzące z portu w Dover promy mijają się jak w obrotowych drzwiach. Na Hebrydach nawet na najbardziej uczęszczanych trasach promy kursują jedynie kilka razy dziennie, na innych trasach na przeprawę można liczyć tylko raz dziennie albo i rzadziej – niektóre z pomniejszych wysp odwiedzane są przez promy jedynie trzy razy w tygodniu. Do tego żegluga na tych wodach jest naprawdę trudna – niedawno jeden z promów walcząc z silnym wiatrem uderzył w nabrzeże portu w Lochmaddy. Nawet jednak jeśli prom odpływa o czasie, pozostaje jeszcze kwestia tego, aby na niego zdążyć. Co prawda w Highlands, czyli górzystym regionie Szkocji, raczej nie ma co spodziewać się godzin szczytu, jednak z racji niewielkiego zagęszczenia sieci dróg, zamknięty odcinek może oznaczać wielogodzinny objazd. A drogi zamykane są nie tylko z powodu remontu czy wypadków, ale także z powodu ekstremalnych warunków pogodowych takich jak śnieżyce czy silne wiatry. I o ile jest kilka sposobów na objechanie często zamykanej zimą drogi A9, to jeśli z powodu wichury zamknięty jest most na wyspę Skye, jedyną opcją pozostaje zajechanie do najbliższego pubu i oczekiwanie na poprawę pogody. Pociechą może być fakt, że w takiej sytuacji raczej mało prawdopodobne jest, że nie zostanie wstrzymane także kursowanie promów.
Flota
Sztormowym wichrom i słonej bryzie od morza czoła stawia flota ciężarówek marki DAF. Dawniej firma korzystała także z produktów Volvo Trucks, jednak w ostatnich latach postawiła wyłącznie na samochody holenderskiej marki. Nie są to jednak typowe auta prosto z taśmy, ponieważ każde z nich skrojone jest na miarę pod konkretną rolę w firmie. I nie mówię tu o rzędach dodatkowych reflektorów na dachach czy dodatkowych światłach cofania – które tu nie są tylko szpanem, a dodatkiem istotnie ułatwiającym pracę kierowcy przemierzającego szkockie pustkowia podczas długich, zimowych nocy.
Trzon floty stanowią 12-metrowe DAF-y CF o DMC 26 t. Pracują one niemalże 24 godziny na dobę – zwykle auto takie spędza przedpołudnie na zbieraniu ładunków po centralnej części Szkocji po czym zjeżdża do bazy, gdzie przez resztę dnia jest planszą do gry we wspomnianego powyżej pięciowymiarowego Tetrisa. O zmroku podczepiane są do nich przyczepy i auta wyruszają w drogę na północ, gdzie w okolicach Dingwall spotykają auta wracające na pusto z głównej bazy firmy w Stornoway na wyspie Lewis. Tam kierowcy zamieniają się miejscami i każdy wraca skąd przyjechał, także w Glasgow ten sam samochód jest obecny co drugi dzień. W „nieparzyste dni” auto obsługuje wyspy Harris i Lewis z tamtejszej bazy. Auta te na pierwszy rzut oka wyglądają najbardziej „normalnie” z całej floty Hebrides Haulage, jednak bliższe przyjrzenie się im ujawnia kilka nietypowych szczegółów. Po pierwsze, zabudowa aut jest nieco wyższa niż w Europie, tak że całkowita wysokość pojazdu wynosi ponad 4 metry – w sam razy tyle, żeby zmieścić się pod dachem magazynu czy, jeśli zajdzie potrzeba, pod wiaduktami na trasie do Malaig, a jednocześnie dając te parę metrów sześciennych przestrzeni więcej. Po drugie, inaczej niż w znanych z polskich czy niemieckich autostrad zestawach, sprzęg umieszczony jest nie za tylną osią, a na końcu ramy, nad tylnym zderzakiem ciężarówki. Pozwala to prowadzić przyczepę po szerszym łuku, co ułatwia jazdę po wąskich i krętych drogach, umożliwia także przejazdy przez spotykane często w szkockich Highlands łukowe mostki.
Drugą trasą, obsługiwaną co noc przez 12 metrowe DAF-y, jest trasa do trzeciej bazy firmy, znajdującej się w Dornie, tuż przed mostem na wyspę Skye. Tu rzeczy zaczynają być nieco bardziej nietypowe, ponieważ na tej trasie firma świadczy usługi przewozu świeżych owoców, warzyw i kwiatów. Dlatego kursujące na tej trasie auta można poznać po zamontowanych nad kabiną kierowców agregatów chłodniczych. Poza tym na pierwszy rzut oka zabudowa nie różni się od aut jeżdżących do Stornoway, jednak bliższe spojrzenie na sprawę ujawnia fakt, są to nietypowe chłodnie wyposażone z boku w izolowane „firanki”.
Ciężarówki na tej trasie dzielą się ładunkiem ze stacjonującymi w Dornie 7,5 tonowym DAF-em LF i furgonetką a następnie każdy wyrusza w swoją stronę. Obsługują one bowiem nie tylko całą wyspę Skye, ale także zachodnie wybrzeże – charakterystyczne pomarańczowe auta można spotkać w całym Wester Ross aż po Ullapool. Dodatkowe auta stacjonują także w Stornoway.
Kolejnym kierunkiem obsługiwanym z Glasgow jest obszar zatoki Clyde – regularne kursy na wyspę Bute i na półwysep Cowal wykonywane są, w zależności od potrzeby, 3,5 tonowym sprinterem-kontenerem albo 18-tonowym DAF-em. Dwa razy w tygodniu w trasę po Argyle, aż po sam Mull of Kintyre, wyrusza także kolejny 12 metrowy CF. Z racji tego, że musi się on poruszać po wąskich i krętych drogach, wyposażony jest w tylną skrętną oś, a dostawy w odludne miejsca niewyposażone w wózki widłowe ułatwia mu potężna winda zastępująca tylne drzwi.
Firma jest w stanie zapewnić transport na dowolną ze szkockich wysp – czy to używając własnych pojazdów, czy to korzystając z sieci stałych podwykonawców lub partnerów, z których wielu także posiada auta „krojone na miarę”. Obsługujący wyspy Islay i Jura B. Mundell Limited posiada nietypową piętrową naczepę, na której dolnym poziomie mieści się cysterna do przewozu paliw, a nad nią umieszczane są palety z towarem. Liczne firmy obsługujące mniejsze wyspy posiadają flotę krótkich, niemalże kwadratowych samochodów na bazie ciężarówek takich jak Isuzu czy Toyota Dyna. Z kolei transportujący towar na Orkady DAF XF105 z firmy McAdie and Reeve posiada zabudowę do przewozu mebli, którą można w razie potrzeby przystosować do przewozu towaru na dwóch poziomach.
Do niedawna we flocie Hebrides Haulage mieliśmy też jedno połączenie pojazdów z dwóch światów. Był nim ten nietypowy, 18-tonowy DAF CF, który przy wysokości 4,2 metry i długości zaledwie 7,5 metra przypominał niemalże zabawkę. Został jednak w ostatnim czasie sprzedany, ustępując miejsca dwóm innym autom o zabudowie kontenerowej o DMC odpowiednio 7,5 i 26 ton. Teraz ten ostatni kursuje głównie na trasie Stornoway-Glasgow, w połączeniu z otwartą przyczepą, tworząc dość nietypowy zestaw.
Ostatnią ze stałych tras obsługiwanych przez bazę w Glasgow jest trasa na wyspy Uist i Benbecula, znajdujące się między największymi Lewis i Harris a niewielką Barrą. Trasa ta obsługiwana jest 10 metrowym DAF-em o DMC 26 ton z windą, którego zastępuje czasem jego lżejszy, 18-tonowy kolega. Ukoronowaniem stacjonującej w Glasgow floty jest przeznaczony do specjalnych zadań Mercedes Sprinter w rzadko spotykanej najkrótszej wersji z podwyższanym dachem.
Ludzie
Praca kierowcy w Hebrides Haulage nie należy do najlżejszych. Po powrocie do bazy kierowcy pomagają ładować ciężarówki. A niekoniecznie jest to pierwszy raz, w którym będą się mieli szansę w danym dniu upocić: ze względu na nietypowe ładunki dostarczane w odludne miejsca kierowca często musi rozładowywać towar ręcznie. Wiele z odwiedzanych przez ciężarówki firmy miejsc znajduje się z dala od głównych dróg i ciężarówki firmy zapuszczają się nierzadko w miejsca, które przeciętny spedytor czy kierowca uznałby za „nienadające się dla ciężarówek”.
Wąskie na 2,5 metra kręte drogi, prowadzące nierzadko przez bagna i torfowiska, wymagają od kierowcy umiejętności jazdy na centymetry – szczególnie, że zjazd z asfaltu w najlepszym przypadku może zakończyć się zaryciem w błocie po osie, a w najgorszym wywrotką. I nie ma w tych słowach żadnej przesady – nie raz po zrobieniu jednego kroku poza asfalt zdarzyło mi się zapaść po kostki w błocie. Dlatego też jazda po szkockich Highlands autem o takich wymiarach to dosłownie życie na krawędzi.
Na szczęście kierowcy nie są sami. Hebrides Haulage to firma rodzinna, prowadzona przez braci, którzy żadnej pracy się nie boją, bo w życiu firmy brali udział od najmłodszych lat. Podobnie sprawa wygląda z kolejnym pokoleniem, o czym świadczy rodzynek we flocie firmy – samochód dla dzieci szefa, przygotowany przez ekipę mechaników w Stornoway.
Murdo, zarządzający bazą w Glasgow, w razie potrzeby sam wskoczy na wózek widłowy, czy za kierownicę ciężarówki, a często wyjdzie z biura tylko po to, aby pomóc kierowcy przy rozładunku. I nie jest on jedynym pracownikiem biurowym, który jest jednocześnie zawodowym kierowcą. Do tego, co jest niestety coraz rzadziej spotykane, Hebrides Haulage posiada ciężarówki na własność i bardzo o nie dba – dość powiedzieć, że po przyprowadzeniu auta z serwisu, Murdo sam łapie się za klucz dynamometryczny i sprawdza jak dokręcone są śruby w kołach. Dzięki temu nawet najstarsze aktualnie we flocie auto, o przebiegu ponad 720 000 km, mogłoby swoim stanem zawstydzić auta innych brytyjskich firm o połowę mniejszym przebiegu. Nie bez znaczenia jest także fakt, że choć większość kierowców nie ma przypisanego jednego auta na stałe, wszyscy na równi o nie dbają, dlatego również wnętrza kabin są czyste i zadbane. A jednocześnie nie ma stresu, każdy wie, co ma robić, a nawet, jeśli coś nie wyjdzie tak jak trzeba, to ludzie z wysp są cierpliwi. W końcu nie raz zdarzało się, że z powodu pogody promy nie kursowały przez tydzień albo i więcej. Dlatego dzień czy dwa opóźnienia nie są dla nich końcem świata.
A co w tym wszystkim robię ja? Hebrides Haulage to była pierwsza firma, w której dostałem stałą pracę po przybyciu do Szkocji – przez dwa dni w tygodniu jeździłem po okolicy, a następnie ruszałem w trzydniową trasę na wyspy Uist i Benbecula. Głodny nowych przygód wyruszyłem jednak na poszukiwanie nowych wyzwań i przez te blisko 10 lat kursowałem do Londynu, zwiedziłem Europę za kierownicą „busika”, skończyłem studia, współtworzyłem polonijny portal internetowy i spróbowałem swoich sił jako „korpoludek” w firmie z branży telekomunikacyjnej. Ta ostatnia praca przekonała mnie, że nie nadaję się do siedzenia za biurkiem i klikania w Excelu, a jednocześnie zabiera mi to cały czas, nie zostawiając miejsca na pisanie. Na szczęście tak się złożyło, że Hebrides Haulage potrzebowało kierowcy na trzy dni w tygodniu. Nie zastanawiałem się ani chwili, i dziś, poza aktywnością jako niezależny dziennikarz, od środy do piątku bujam się po okolicy Glasgow, czasem wypuszczając się nieco dalej w piękne okoliczności przyrody. W październiku na przykład, dzięki urlopowi obecnego kierowcy obsługującego ten kierunek, miałem okazję odwiedzić stare śmieci, wykonując dwa kursy na Uisty i Benbeculę. Kiedy przecinając spektakularne krajobrazy północnej Szkocji mijam grupki turystów, z zapartym tchem fotografujących oszałamiające widoki, myślę sobie, że zarabianie na życie jazdą w miejsca, za odwiedzenie których inni gotowi są zapłacić ciężkie pieniądze to jedna z najwspanialszych prac pod słońcem. Ale o tym w następnym odcinku!
Autor: Tomasz Oryński
Kliknij, aby przejść do części II
