„Czas dyspozycji”, „inna praca” czy po prostu „odpoczynek”? To pytanie regularnie może pojawiać się przy obsłudze tachografów, a nawet być źródłem niezgody między pracownikami a pracodawcami. Dlatego poniżej zamieszczam analizę prawną tego tematu, opracowaną w oparciu o materiały od agencji pracy ASMO Solutions oraz Kancelarii Transportowej KOBEN.
Aby lepiej zrozumieć temat czasu pracy kierowców, warto sięgnąć do dwóch kluczowych aktów prawnych:
- Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 220),
- Rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego.
Czas pracy obejmuje
- czas prowadzenia pojazdu,
- inną pracę – np. załadunek, rozładunek, obsługę dokumentacji, tankowanie.
Do czasu pracy nie zalicza się:
- przerw i odpoczynków (np. 45 minut po 4,5 godziny jazdy lub 11 godzin po 9 godzinach jazdy),
- „czasu dyspozycji” – czyli czekania bez wykonywania pracy
Ile godzin może liczyć czas pracy?
By odpowiedzieć na to pytanie, warto zapoznać się z unijną Dyrektywą 2002/15/WE, która szczegółowo określa zasady organizowania czasu pracy.
- Średni czas pracy w tygodniu nie może przekroczyć 48 godzin, przy czym jest on liczony w ramach okresu rozliczeniowego nie dłuższego niż cztery miesiące.
- W pojedynczym tygodniu kierowca może pracować maksymalnie 60 godzin, pod warunkiem, że średnia tygodniowa z całego okresu rozliczeniowego pozostaje na poziomie nie wyższym niż 48 godzin.
Przekroczenie tych limitów – szczególnie poprzez błędne rejestrowanie „innej pracy” zamiast „czasu gotowości” – może prowadzić nie tylko do naruszenia prawa unijnego, ale również do faktycznego zmniejszenia liczby godzin, w których kierowca ma możliwość prowadzenia pojazdu. To z kolei negatywnie oddziałuje na sprawność operacyjną całego procesu transportowego.
Jak prawo definiuje „inną pracę” i „czas dyspozycji”?
Według opinii prawnej sporządzonej przez Kancelarię Transportową KOBEN, specjalizującą się w prawie transportowym, funkcja „inna praca” oznacza czynności zdefiniowane jako czas pracy w art. 3 lit. a) dyrektywy 2002/15/WE, z wyjątkiem „prowadzenia pojazdu”, włącznie z wszelką pracą dla tego samego lub innego pracodawcy, w sektorze transportowym lub poza nim;
W art. 3 lit. a) tej dyrektywy określono, że „inna praca” może obejmować:
- załadowywanie i rozładowywanie (jeśli kierowca aktywnie w tym uczestniczy),
- pomoc pasażerom przy wsiadaniu i wysiadaniu z pojazdu,
- sprzątanie i konserwację techniczną, (m.in. tankowanie, mycie ciężarówki,
- wszelkie inne prace podejmowane w celu zapewnienia bezpieczeństwa pojazdu, ładunku i pasażerów,
- czynności administracyjne związane z organami takimi jak policja, służby celne czy imigracyjne (przechodzenie na przykład inspekcyjnej kontroli).
Jednocześnie stwierdzono, że za „inną pracę” nie można uznać:
- odpoczynku,
- postoju bez wykonywania jakichkolwiek czynności zawodowych, nawet jeśli będzie on miał wielogodzinnych charakter.
Jak odróżnić „czas dyspozycji” oraz „inną pracę” od odpoczynku?
Zgodnie z przepisami prawa, jeśli kierowca oczekuje na dalszy sygnał do działania, nie wykonuje żadnej konkretnej czynności zawodowej, ale nie może przy tym swobodnie dysponować swoim czasem, powinien oznaczyć to jako „czas dyspozycji”. W przypadku, gdy to oczekiwanie ma trwać do konkretnej, uprzednio wskazanej godziny, a do tego czasu kierowca może swobodnie dysponować swoim czasem, powinno się wybrać w tachografie „odpoczynek”.
Powyższe rozróżnienie ma swoje podstawy prawne i zostało opisane w przepisach unijnych. W artykule 3 litera b) dyrektywy 2002/15/WE możemy przeczytać, znaczenie „dyspozycji” jako: „Okresy inne niż te odnoszące się do przerw i okresów odpoczynku, podczas których pracownik wykonujący czynności związane z przewozem nie jest zobowiązany pozostawać na swoim stanowisku pracy, ale musi być dostępny, aby odpowiedzieć na każde wezwanie do rozpoczęcia lub kontynuowania jazdy lub wykonania innej pracy.’’
Przekładając na prostszy język funkcję „dyspozycja” w tachografie należy używać w sytuacjach, gdy kierowca nie prowadzi pojazdu, ale musi być gotowy do podjęcia pracy na wezwanie, przykładowo podczas czekania na dalsze czynności i polecenia.
Podsumowując
Wykonując czynności inne niż prowadzenie pojazdu, takie jak załadunek, rozładunek, sprzątanie czy tankowanie, powinno używać się statusu „inna praca”.
Podczas czekania, będąc stale gotowym na dalsze polecenia od przełożonego, ale nie wykonując żadnej narzuconej pracy, odpowiednim statusem jest „dyspozycja”.
